Ամսագիր Հուլիս-Օգոստոս 2013 Ջրի ճամփա
Ջրի ճամփա
Արդյոք երկրի վրա դեռ կա՞ն վայրեր, որտեղ կարելի է հանգիստ, առանց առողջությունը վտանգելու ծորակից ջուր խմել: Երևանն այն հազվագյուտ քաղաքներից է, որտեղ շշալցված ջուր գնելն ավելի շատ տուրք է նորաձևությանը, քան անհրաժեշտություն: Դրա ամենավառ և մինչ օրս կենդանի վկայությունը ջրի որակի վերահսկում իրականացնող դանիական ընկերության մասնագետներն են, ովքեր ծանոթանալով «Երևան Ջուր» ընկերության կենտրոնական լաբորատորիայի տվյալներին՝ սկսեցին ջուր խմել ծորակից: Իսկ ինչպե՞ս է ջուրն աղբյուրից հասնում մինչև մեր խոհանոցների ծորակները:
Սեփական հունը
Հայերենում հետաքրքիր արտահայտություն կա՝ «նրանց ջուրը մի հունով չի հոսում»: Սա մարդկանց մասին է, ովքեր ոչ մի կերպ չեն կարողանում լեզու գտնել: Ինձ միշտ թվում էր, որ այս արտահայտությունը զուրկ է որևէ իմաստից առնվազն այն պատճառով, որ ջուրը հաշվելի գոյական չէ:
— Դե, չէի ասի,— չի համաձայնում «Երևան Ջուր»-ի դիմում-բողոքների և հաղորդակցության տնօրեն Գագիկ Մարգարյանը, — օրինակ, ասենք, ջուրը Երևան է հոսում տարբեր աղբյուրներից, տարբեր հուներով՝ Ապարանից, Գյումուշից, Արզնիից, Գառնիից: Կոնկրետ ո՞ր աղբյուրն եք ուզում տեսնել:
Նման ընտրության պարագայում, իհարկե, դժվար էր մեկի վրա կանգ առնել ու բացի այդ, ամեն օր չէ, որ այդպիսի փակ, ռազմավարական կարևորության օբյեկտներ մուտք գործելու թույլտվություն ես ստանում: Այդուհանդերձ, որոշեցինք գնալ Գառնի և Արզնի:
Մաքուր զգացմունքների կաթիլ
Իհարկե, անսովոր է Գառնի գնալ ոչ թե քրիստոնեության ընդունումից հետո պահպանված միակ հեթանոսական տաճարը տեսնելու, այլ կապտաժ այցելելու համար: Տաճարը նույնիսկ հեռվից չտեսանք. ճանապարհից թեքվեցինք դեպի կիրճը: Ձախից Ազատ գետն էր, աջից՝ բնության բացառիկ հուշարձան քարերի սիմֆոնիան կամ երգեհոնը: Հսկայական հուշարձան՝ նվիրված երաժշտությանը: Մտքովս անգամ չէր անցնում, որ մի քանի մետրից իսկապես կլսեմ նրա ձայնը:
Ճռռացին դարպասները, հետո՝ երկաթե դուռը, և ես հայտնվեցի մի մեծ արհեստական քարանձավում, որն արտաքին աշխարհից բաժանված էր պողպատե թիթեղներով: Աստիճաններով շարժվեցինք դեպի քարանձավի խորքը, զուգընթաց լսվում էր ջութակի հնչյուններ հիշեցնող ջրի բարակ շիթերի ու թմբուկների նման խլացուցիչ ջրվեժի ձայնը:
— Գագիկ, իսկ կապտաժն ի՞նչ է, — փորձում եմ ի մի բերել տեսածս ու այդ անվանումը:
— Դա ստորգետնյա աղբյուրի ջրերի կուտակման վայրն է, որտեղից դրանք երկրի երես են դուրս գալիս: Լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է «բռնում եմ»:
Այդքան բան:
Ջուրը հավաքելու ժամանակը
Կրկին շարժվում ենք քարի ու ջրի միջև, որը, թեև անհանգիստ է, ինչպես ցանկացած լեռնային գետ, բայց հոսում է իր հունով՝ զուգահեռներ առաջացնելով ժամանակի հետ:
Մարդը միշտ իր տեղն արևի տակ գտել է ջրի կողքին: Բնակավայրեր հիմնվել են լճի, գետի, աղբյուրի մոտ այնքան ժամանակ, մինչև որ մարդիկ սովորեցին տեղափոխել ջուրը: Միայն դրանից հետո հնարավոր դարձավ մեծ քաղաքների կառուցումը: Այդպես մեր թվարկությունից առաջ 782-ին հիմնվեց նաև Երևանը: Ավելի ճիշտ՝ Էրեբունին: Ամրոցի հիմնադրման մասին Արգիշտի թագավորի սեպագիր արձանագրության մեջ հիշատակվում է, որ հողն այստեղ անապատային էր, և որ արքան այստեղ «մեծամեծ գործեր» է կատարել: Մեծամեծ գործերի շարքում, իհարկե, նաև ջրատար խողովակի կառուցումն էր՝ Գառնու աղբյուրից խմելու ջուրը քաղաք բերելու նպատակով: Էրեբունու ջրամատակարարման համակարգն այդ ժամանակվա համար տեխնիկական առաջընթաց էր, քանի որ ապահովում էր ամրոց հասնող ջրի որակի հսկողությունը: Ջրատար խողովակը պատրաստված էր տաշած տուֆե աղյուսներից: Քարի ընտրությունը պայմանավորված էր ոչ միայն նրանով, որ հեշտ է մշակվում, այլև, որ տուֆը զտիչի դեր է կատարում. դրա անցքերը բակտերիաները կլանելու հատկություն ունեն: Բացի այդ, իրարից որոշակի հեռավորության վրա քարե խողովակներում անցքեր էին փորվել, որոնց մեջ նայելով կարելի էր տեսնել, թե ինչ է կատարվում խողովակի ներսում, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ առանձնացնել հատվածներից մեկը, մաքրել այն և վերացնելով խոտանը՝ տեղը վերադարձնել: Ամենահետաքրքիրն այն է, որ այդ ժամանակվանից մինչ օրս ջրի մատակարարման հետ կապված խնդիրները չեն փոխվել՝ ապահովել ծավալ և որակ:
